Strona główna
Mapa serwisu
Kontakt
 
               
>>  Informacje praktyczne   |   Aktualności   |   Wystawy stałe   |   Wystawy czasowe   |   Edukacja    

  Aktualności

  Wystawy stałe

  Wystawy czasowe

     Galeria Sztuki na Kozińcu

  Bon Kultury

  Edukacja

  Kolekcje muzealne

  Historia Muzeum Tatrzańskiego

  Wydawnictwa

  Zapraszamy do współpracy

  Fundusze europejskie 2007-2013

  Fundusze europejskie 2014-2020

  Zamówienia Publiczne

  Linki





 



 
 








FAJECKE KUŘYŁBYK … RZECZ O FAJCZARSTWIE NA PODHALU

  

 

 

12 października – 31 grudnia 2013 r.
 
Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba
ul. Kościeliska 18
 
W willi Koliba, gdzie mieści się Muzeum Stylu Zakopiańskiego można zobaczyć wystawę fajek góralskich wytwarzanych na Podhalu w XIX i XX wieku, a także inne akcesoria fajczarskie jak przetyczki do fajek, skórzane kapciuchy na tytoń, przyrządy do krajania tabaku. Prezentowany jest ponadto warsztat do wyrobu fajek z 1888 roku, z kompletem narzędzi i drewnianymi formami do wytłaczania glinianej fajki. Uzupełnieniem są archiwalne fotografie, przedstawiające podhalańskich fajkarzy i górali palących fajeczki oraz cytaty z dziewiętnastowiecznych tekstów, w których góral przedstawiany był zazwyczaj z nieodłączną fajką.

 

W piśmiennictwie i malarstwie XIX wieku góral podhalański przedstawiany był prawie zawsze z fajką. W tym czasie na Podhalu mężczyźni, a często i mali chłopcy, palili krótkie fajeczki, które i przy pracy można było w zębach trzymać.

Fajka góralska składała się z glinianego kominka obitego cienką, mosiężną lub alpakową blachą, przykrytego wypukłym, umocowanym na zawiasie wieczkiem i krótkiego, drewnianego, esowato wygiętego cybuszka. Wieczko posiadało zwinięty spiralnie wypust, za pomocą którego było zamykane. Ułatwiało ono palenie fajki w czasie deszczu i silnego wiatru.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się na Podhalu ozdobne formy fajek, w których gliniany kominek, w całości obłożony blachą zdobioną drobnym ornamentem, zaopatrzony był w wypukłe wieczko zwieńczone guzkiem (cubką) lub sylwetką koguta (kohutkiem). Kominek fajki był dodatkowo zdobiony niewielkimi, przymocowanymi na drobnych ogniwkach kółeczkami (zbyrkadłami) i połączony z drewnianym cybuszkiem cienkimi łańcuszkami (recioskami), które również zdobiły fajkę, ale przede wszystkim zabezpieczały ją przed upadkiem na ziemię. Fajki te zwano „zbójnickimi” lub parsywkami.

Krótkie, wygięte cybuszki (piposory), na których osadzano fajki, robili sobie zwykle sami palacze z giętkiego drewna jodłowego lub gałązki jałowca. Zestrugany stożkowo jeden koniec cybucha osadzano w szyjce fajki, drugi nacinano od góry i dołu, tak by można go było przytrzymywać w zębach. Cybuszkiw fajkach używanych przez parobków były bogato rzeźbione.

W okresie międzywojennym fajki „zbójnickie” zaczęły wychodzić z użycia, już mało który góral je kupował. Były za to poszukiwane przez sezonowych gości oraz turystów odwiedzających Zakopane i nabywane jako pamiątka z Podhala. Natomiast używane na co dzień mniejsze i skromniej zdobione fajki, tzw. królicki (wykonane przez Jana Króla „Królicka” – fajkarza z Olczy lub na wzór jego fajek) oraz olcanki i ratułowianki (fajki wytwarzane w Olczy i Ratułowie) były nadal kupowane przez górali.

Fajki były produkowane na Podhalu przez wiejskich specjalistów, którzy zajmowali się na co dzień uprawą roli, a wieczorami wyrobem spinek do koszul, fajek, ciupag, noży, klamer do opasków. Najsłynniejszym w początku XIX wieku centrum produkcji spinek i fajek była wieś Zubsuche, a w późniejszym okresie wsie Dzianisz i Ratułów, który jeszcze w latach 20-30. XX wieku był siedzibą kilkunastu wytwórców spinek i fajek metalowych. Pod koniec XIX wieku wyrabiano spinki i fajki także w Olczy, w Zębie, w Bystrem i w Bukowinie, a w okresie międzywojennym również w Poroninie. Z czasem, wskutek upowszechnienia palenia papierosów, wiejscy wytwórcy fajek zmuszeni byli z braku odbiorców zaprzestać pracy. Po II wojnie światowej, w latach 50. i 60. XX wieku, pracowali już tylko nieliczni ich wykonawcy w Ratułowie oraz Bukowinie Tatrzańskiej, robiąc fajki i metalowe ozdoby stroju przede wszystkim na organizowane przez muzea konkursy sztuki ludowej, potrzeby zespołów regionalnych oraz Cepelii. Umiejętność wyrobu fajek przekazywana była z pokolenia na pokolenie i pozostawała w obrębie kilku rodzin. Tak było w Ratułowie, gdzie tym rzemiosłem zajmowały się rodziny Szeligów, Prokopów, Opacianów, Sykutów, Żołnierczyków.

W kolekcji Muzeum Tatrzańskiego znajdują się 134 fajki, z lat 1880–1969, w większości wykonane w Olczy i Ratułowie przez tamtejszych, najlepszych na Podhalu fajkarzy. W liczbie tej ujętych jest pięć fajek pochodzenia słowackiego i jedna huculska. W kolekcji znalazł się też bogato ornamentowany cybuszek (piporas, piparek) podarowany przez Bronisława Piłsudskiego w 1914 roku, warsztat do wyrobu fajek z 1888 roku (stół, narzędzia i drewniane formy), woreczki na tytoń (miechóry), przetyczki do fajek (przekolace) oraz dwa przyrządy do krajania tabaku. Większą część kolekcji prezentujemy na wystawie wraz z reprodukcjami archiwalnych fotografii ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

Zofia Rak
 


 
 
  
 
 
  
 

 


wydrukuj dokument    ::   
 

1999-2024 © MATinternet :: Powered by AntCms   |   Copyright Muzeum Tatrzańskie  www.muzeumtatrzanskie.pl