Fundusze europejskie Informacje o projekcie (PDF)

15 listopada 2010 roku Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem zakończyło realizację projektu Modernizacja Muzeum Tatrzańskiego oraz tworzenie Galerii Sztuki XX wieku w willi Oksza.

Projekt był finansowany z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, Oś Priorytetowa 3. Turystyka i przemysł kulturowy, Działanie 3.2. Rozwój produktu dziedzictwa kulturowego, Schemat A: Dziedzictwo kulturowe i rewaloryzacja układów przestrzennych, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (umowa nr MRPO.03.02.01-12-014/09-00-IXA/815/FE/09).

Przedsięwzięcie zainicjowane zostało w 2005 roku przez władze Województwa Małopolskiego.

Całkowita wartość Projektu zamknęła się kwotą 5 082 013,38 PLN, w tym całkowite koszty kwalifikowalne Projektu wyniosły 4 159 993,71 PLN.

Instytucja zarządzająca MRPO przyznała dofinansowanie pochodzące ze środków dotacji rozwojowej w kwocie 3 119 995,28 PLN stanowiącej 75% całkowitych wydatków kwalifikowalnych Projektu.

Wkład własny Beneficjenta (z budżetu Województwa Małopolskiego) wyniósł 1 039 998,43 PLN.

Projekt miał charakter złożony i stanowił zespół działań na rzecz ochrony unikatowego dziedzictwa kulturalnego Podhala - zabytków znaczących dla historii architektury i ludowego budownictwa podhalańskiego.

Projekt Modernizacja Muzeum Tatrzańskiego oraz tworzenie Galerii Sztuki XX wieku w willi Oksza był realizowany latach 2008-2010 i obejmował cztery zabytkowe budynki:

• Remont dachu gmachu głównego Muzeum Tatrzańskiego przy ul. Krupówki 10;
• Remont konserwatorski XIX-wiecznej chałupy Gąsieniców Sobczaków przy Drodze do Rojów 6, połączony z adaptacją na Muzeum Stylu Zakopiańskiego - Inspiracje;
• Zabezpieczenie substancji zabytkowej i dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych budynku, w którym mieści się Galeria Władysława Hasiora, przy ul. Jagiellońskiej 18b;
• Remont konserwatorski willi Oksza z adaptacją na Galerię Sztuki XX wieku, przy ul. Zamoyskiego 25.

Budynek przekazany został Muzeum Tatrzańskiemu przez Starostę Powiatu Tatrzańskiego w dniu 19 sierpnia 2008 r.

Remont konserwatorski willi Oksza ukończony był 15 listopada 2010 roku.

	Willa „Oksza” po zakończeniu budowy (fot. 1896 r.)
	Oksza w grudniu 2010

Willa Oksza, położona w Zakopanem przy ul. Zamoyskiego 25, jest jedną z czterech zachowanych do dzisiaj willi w stylu zakopiańskim — obok Koliby, Domu pod Jedlami i Rialta — projektowanych przez Stanisława Witkiewicza. Została zbudowana w 1895 r. dla Wincentego Kossakowskiego (nosiła wówczas nazwę Korwinówka) i była trzecim budynkiem autorstwa twórcy stylu zakopiańskiego. W 1899 r. willę kupił Marcin hr. Kęszycki jako prezent na srebrne wesele dla swej żony Heleny z Rejów. W 1920 r. willę zakupiło Towarzystwo Odrodzenie, założone przez Klarę Jelską. W kolejnych latach budynek znacznie przebudowano, ale wszelkie zmiany i modernizacje nie naruszyły w sposób istotny jego pierwotnej bryły architektonicznej.

W 2006 r. budynek został wpisany do rejestru zabytków architektury województwa małopolskiego. W tym samym roku opracowano dokumentację historyczno-konserwatorską obejmującą dzieje budynku oraz wytyczne konserwatorskie do projektu jego remontu i modernizacji na galerię sztuki (Zbigniew Moździerz). Główną ideą konserwatorską było przywrócenie pierwotnej formy architektonicznej willi, znanej z fotografii archiwalnych. Na tej podstawie wykonany został do końca tegoż roku projekt architektoniczny (główny projektant Zenon Remi), a na początku 2007 r. uzyskano pozwolenie na budowę.

Pod koniec 2008 r. rozpoczęto konieczne przed remontem prace rozbiórkowe niezabytkowych części budynku (m.in. rozebrano dawne zrujnowane kuchnie, połączone łącznikiem z budynkiem głównym). Zasadnicze prace budowlane i restauratorskie rozpoczęto na początku 2010 r., po zakończeniu procedury przetargowej. Remont obejmował następujące grupy prac:

1. Prace zewnętrzne: rozebranie łącznika i dawnego budynku gospodarczego oraz wtórnych, frontowych, odkrytych werand i wspierających je kamiennych arkad; likwidację późniejszych otwarć dachowych; remont więźby dachowej nad historycznym korpusem głównym; wymianę pokrycia dachowego z blachy na gont łupany; wykonanie z miedzi obróbek blacharskich, rynien i rur spustowych oraz instalacji odgromowej; renowację podmurówki kamiennej; remont werandy frontowej i wykonanie schodów zewnętrznych; wzniesienie ewakuacyjnej klatki schodowej w miejsce dawnego łącznika; przebudowę werandy od strony wschodniej;
2. Prace wewnętrzne: zbicie tynków w pomieszczeniach i oszalowanie ścian deskami; renowację ścian zewnętrznych, wewnętrznych i stropów; remont stolarki okiennej i drzwiowej (czyszczenie z grubej warstwy farby, flekowanie itp.); wymianę podłóg i parkietów; remont schodów wewnętrznych; wymianę instalacji elektrycznej i wodnokanalizacyjnej; montaż oświetlenia sal ekspozycyjnych oraz pomieszczeń biurowych i mieszkalnych; założenie instalacji alarmowej przeciwpożarowej oraz antywłamaniowej; wykonanie trzech węzłów sanitarnych; remont piwnic z adaptacją na pracownie konserwatorskie;
3. Prace dotyczące otoczenia: wykonanie brukowanego podjazdu od strony wschodniej; rewaloryzację ogrodu od frontu; remont asfaltowej drogi dojazdowej; wykonanie z kamienia łamanego podjazdu od strony wsch. dla osób niepełnosprawnych; remont ogrodzenia i wykonanie bramy od ulicy.

Oksza w lutym 2010

Oksza w lipcu 2010

	Stanisław Ignacy Witkiewicz, Autoportret z Tadeuszem Langerem i Bronisławą Włodarską  Litauerową, 1938 r., pastel
	Stanisław Ignacy Witkiewicz, Studium wody - Olcza, ok. 1905 r., olej na tekturze
	Rafał Malczewski, Wiosna w górach, 1937 r., olej na płótnie

Galerii Sztuki XX wieku w willi Oksza otwarta została 13 maja 2011 roku. Działalność nowej filii Muzeum Tatrzańskiego zapoczątkowała wystawa "Zakopane - pępek świata. Sztuka pod Giewontem w latach 1880 - 1939".

Potrzeba utworzenia w Zakopanem wystawy sztuki inspirowanej Tatrami, folklorem góralskim, związanej z działalnością miejscowego środowiska artystycznego a także artystów czasowo osiedlających się w Zakopanem była postulowana od lat bezpośrednio poprzedzających pierwszą wojnę światową. Kolonia zakopiańskich artystów była już wtedy zorganizowana w Towarzystwie Sztuka Podhalańska (1909) i Stowarzyszeniu Kilim (1910).

Galeria sztuki polskiej XX wieku w willi Oksza jest pierwszym krokiem do rozwiązania dotkliwego braku w Zakopanem wystawy, pokazującej dorobek miejscowego środowiska artystycznego, a także sztukę wielu artystów spoza Zakopanego, dla których Tatry i góralszczyzna były ważnym źródłem inspiracji. Ten nurt miał swoją znakomitą artystyczną kartę w okresie Młodej Polski, sygnowaną nazwiskami najwybitniejszych polskich artystów. Wkrótce potem – w czasie I wojny światowej – właśnie w Zakopanem kształtowała się pierwsza polska awangarda (późniejsi Formiści), do której należeli m.in. Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, Stanisław Ignacy Witkiewicz, August Zamoyski, Leon Chwistek, Tymon Niesiołowski i inni. Z Zakopanem związany jest też – przez osoby głównych adwersarzy - pierwszy w niepodległej Polsce teoretyczny spór o nową sztukę między Witkacym a Chwistkiem. Tutaj w okresie międzywojennym działała Firma Portretowa S.I. Witkiewicz, powstały najlepsze obrazy Rafała Malczewskiego i Stanisława Gałka, organizowane były regularnie wystawy sztuki artystów zakopiańskich oraz wystawy o zasięgu ogólnopolskim. Związki z artystycznymi awangardami zaznaczyły się mocno także w okresie PRL-u na zakopiańskich Salonach Marcowych organizowanych przez Tadeusza Brzozowskiego a później Władysława Hasiora i innych artystów.

Zakopiańskie środowisko artystyczne zawsze cechowała otwartość na najnowsze kierunki w sztuce z jednej strony, z drugiej zaś tendencja do szukania własnego wyrazu i zaznaczania odrębności, której źródłem były Tatry i góralszczyzna. Ważna w tym obrazie była również silna pozycja rękodzieła artystycznego i jego wysoki poziom, zawdzięczany sięgającej początków lat osiemdziesiątych XIX wieku tradycji zakopiańskiego szkolnictwa zawodowego. Ówczesne szkoły snycerska i koronkarska przekształciły się po drugiej wojnie światowej w Liceum Technik Plastycznych i Technikum Tkactwa Artystycznego, a kolejne pokolenia uczniów dołączały swoje ogniwa do łańcucha artystycznych zmian.

Remont konserwatorski budynku wykonany został w 2008 roku.

Chałupa Gąsieniców-Sobczaków Droga do Rojów 6

Prace polegały na:

• naprawie, konserwacji i uzupełnieniu mszenia ścian zrębowych
• wymianie podłóg w białej i czarnej izbie wraz z impregnacją i izolacją cieplną
• wstawieniu sosrębu
• wybudowaniu pieców przystosowanych do instalacji grzałek
• wymianie zewnętrznych skrzydeł okiennych i remoncie stolarki drzwiowej
• wykonanie sanitariatu przystosowanego dla osób niepełnosprawnych
• naprawie komina, wykonaniu rynien drewnianych „kopanych”, nowych pazdurów
• remoncie schodów zewnętrznych i wykonaniu podjazdu dla osób niepełnosprawnych
• wykonaniu ogrodzenia drewnianego
• wykonaniu instalacji elektrycznej i odgromowej

1 lipca 2009 roku Muzeum Tatrzańskie otworzyło w chałupie Gąsieniców Sobczaków nową filię pod nazwą Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje - im. Marii i Bronisława Dembowskich. Jest ona usytuowana niedaleko willi Koliba, mieszczącej Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza, z którym tworzy dydaktyczną całość. Główną ideą wystawy w chałupie Gąsieniców Sobczaków jest bowiem pokazanie źródeł, które inspirowały Stanisława Witkiewicza przy tworzeniu stylu zakopiańskiego w architekturze i sztuce użytkowej, którymi były: ludowe budownictwo podhalańskie, góralskie sprzęty i ich zdobienie, wreszcie najstarsze, powstające z końcem XIX wieku kolekcje etnograficzne, przede wszystkim kolekcja Marii i Bronisława Dembowskich licząca blisko 400 przedmiotów. Zbiór ten ofiarowany został Muzeum Tatrzańskiemu w 1922 r. pod warunkiem eksponowania go w góralskich wnętrzach, i obecnie można go zobaczyć w Muzeum Stylu Zakopiańskiego - Inspiracje - im. Marii i Bronisława Dembowskich.

Chałupa Gąsieniców Sobczaków, której najstarsza część pochodzi z 1830 roku, została pod koniec XIX wieku rozbudowana. W takim stanie przetrwała do czasów obecnych, stanowiąc przykład budownictwa góralskiego związanego z rozwijającą się w II połowie XIX wieku funkcją letniskową Zakopanego.

Ekspozycja zorganizowana została w części frontowej budynku, w izbach czarnej i białej. Do scenariusza izby czarnej wykorzystane zostały rysunki i opisy wnętrz góralskich pozostawione przez Stanisława Witkiewicza, Władysława Matlakowskiego oraz autorów relacji z podróży do ówczesnego Zakopanego i wielu autorów opracowań na temat Podhala. Na jej wyposażenie składają się eksponaty z najstarszych i najcenniejszych kolekcji Muzeum Tatrzańskiego. W izbie białej, która w góralskiej chacie pełniła funkcję odświętną, pokazana jest wspomniana kolekcja etnograficzna Dembowskich, którą dobrze znał Stanisław Witkiewicz i często korzystał z niej przy projektowaniu przedmiotów użytkowych w stylu zakopiańskim.

Zwiedzenie Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje, a następnie Muzeum Stylu Zakopiańskiego im Stanisława Witkiewiczaw willi Koliba, pozwala prześledzić koncepcję stylu zakopiańskiego i jej realizacje, zaczynając od źródeł ludowych po prace Witkiewicza, Wojciecha Brzegi i innych projektantów, zafascynowanych tą ideą.

Obydwie placówki obejmuje wspólny program edukacyjny, odnoszący się do jednego z najciekawszych zjawisk w sztuce polskiej przełomu XIX i XX wieku: styl zakopiański Stanisława Witkiewicza i jego góralskie korzenie to zarazem pierwsza teoretycznie opracowana i praktycznie zrealizowana koncepcja polskiego stylu narodowego. Jej najbliższym tłem była fascynacja góralszczyzną i Tatrami, dalszym - ruch odrodzenia sztuki i rzemiosła (Arts and Crafts Movement), który w krajach – jak Polska - politycznie zniewolonych przyjmował silne narodowe zabarwienie. Współczesnym z kolei kontekstem problematyki obydwu wystaw jest żywa i stale się rozwijająca kultura górali podhalańskich, z jej twórczymi odniesieniami do własnej tradycji i spuścizny Witkiewicza.

Muzeum Tatrzańskie 2010 r.

Wykonany został w 2008 roku i polegał na:

• rozebraniu istniejącego pokrycia dachowego z blachy ocynkowanej, rynien i rur spustowych, deskowania połaci dachowej i zasypek izolacyjnych stropów, skosów i ścianek kolankowych
• naprawie więźby dachowej i balkonu zachodniego
• ociepleniu wełną mineralną i ułożeniu paro- i wiatroizolacji
• ołaceniu połaci dachowej i zaimpregnowaniu nowo wbudowanego drewna
• pokryciu dachu blachodachówką gontopodobną, montażu instalacji odgromowej, nowych rynien i rur spustowych z PCV

Gmach Muzeum Tatrzańskiego był ostatnim projektem Stanisława Witkiewicza. Plany fasad rysował artysta w Lovranie, w latach 1913-1914, a projekty techniczne dostosował do nich Franciszek Mączyński. Budynek jest jednym z dwóch zaprojektowanych przez Witkiewicza w stylu zakopiańskim w murze (pierwszy, istniejący do dzisiaj dwór w Łańcuchowie na Lubelszczyźnie powstał w latach 1901-1904). Uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego pod gmach Muzeum nastąpiło w sierpniu 1913 roku. Budowa - wstrzymana w okresie pierwszej wojny światowej – trwała do 1922 roku. Ekspozycje w nowym gmachu – etnograficzna i przyrodnicza – udostępnione zostały publiczności w 1922 roku. Obecnie w gmachu głównym – oprócz wspomnianych wyżej i kilkakrotnie już modernizowanych wystaw – znajdują się pracownie działów merytorycznych, magazyny zbiorów (etnograficznych, przyrodniczych, artystycznych oraz bibliotecznych i archiwalnych) ponadto dyrekcja, administracja i księgowość.
 

	Galeria Władysława Hasiora ul. Jagiellońska 18 b

Zakres prac w znacznej części został zrealizowany w 2008 i 2009 roku, całość ukończono w 2010 roku.

Prace remontowe polegały na:

• remoncie wiatrołapu
• wymianie podłoża i posadzki tarasu
• remoncie i malowaniu pokrycia dachowego z wymianą obróbek blacharskich, rynien i rur spustowych
• wymianie stolarki okiennej i drzwi zewnętrznych z szybami zaopatrzonymi w folie antywłamaniową
• naprawie podłóg i wymianie wykładzin
• remoncie ścian zrębowych i ociepleniu ściany północnej z wymianą szalowania
• wymiana nawierzchni chodnika
• wykonaniu sanitariatu przystosowanego dla osób niepełnosprawnych
• wymianie instalacji elektrycznej

Budynek został wzniesiony w 1935 roku jako tzw. „leżakownia” – obiekt sanatoryjny, służący do kuracji na świeżym powietrzu, stosowanej wówczas przy leczeniu gruźlicy. Jego prosta, funkcjonalna architektura reprezentuje tzw. nowy regionalizm. W 1983 roku budynek przekazano Muzeum Tatrzańskiemu. Po przeprowadzeniu remontu i modernizacji urządzono w nim Galerię Władysława Hasiora, którą zaaranżował sam artysta. Część powierzchni budynku na piętrze, tzw. „mała galeria”, służy wystawom czasowym sztuki współczesnej.